Dilí, yokalaumedia.com (10/12/2024) – Timor-Leste selebra Loron Mundiál Anti-Korrupsaun, ne’ebé realiza iha loron 9 Dezembru,iha komemorasaun ne’e Komisaun Anti-Korrupsaun organiza semináriu ho tema ida kona-ba “Kompromisu Estadu ba kombate korupsaun ba prosperiedade povu nian” iha eventu ne’e, ko’alia kona-ba papél Estadu, akadémiku no juventude nian ba prevensaun no kombate korrupsaun iha Timor-Leste.

Komisáriu komisaun Anti Korupsaun (KAK), Rui Pereira, hateten katak oradór sira mai husi fatin oin-oin, Parlamentu Nasionál, Akadémiku, Ministériu Públiku no mós Juventude hodi fó sira nia opiniaun husi parte ida-idak nian ba kombate korupsaun iha Timor-Leste.

Tuir Komisáriu katak Governu liu-liu instituisaun sira ne’ebé maka tau matan ba prevene no kombate korrupsaun nian halo hela esforsu lubuk ida no esforsu sira ne’e la’o hela , nune’e KAK mos  hala’o hela vizita ba instituisaun estadu sira hodi monitorizasaun, no halo hela esforsu ba kriasaun lei sira ne’ebé sei falta liu-liu mak lei “Aset Recovery” no mos lei  “Cybercrime”.

“hanesan komisáriu KAK  simu delegasaun servisu ho kazu 16, husi sira ne’e nia prosesu la’o hela, iha kazu rua ba too tolu mak nia prosesu   finalidade nia no ita atu submete ba fali iha prokuradór sira nu’udár nain ba prosesu ne’e, atu oinsá sira hodi prepara buat ruma iha ligasaun ho kompeténsia ne’ebé sira iha, ba prokuradór sira ne’ebé kaer kazu korupsaun, prepara akuzasaun ka iha buat balun iha ne’ebé sei falta haruka fali mai KAK depoi kompleta para lori prosesu ne’e ba oin.”  Hateten Rui Pereira.

Komisáriu  ne’e hatutan atu prevensaun no kombate korrupsaun ne’e responsabilidade ema hotu nian, lider sira, dirijente sira instituisaun estadu nian sira, hotu-hotu hala’o knaar aprovizionamentu tenke kumpre ba lei no regulamentu sira ne’ebé vigór, hadook aan husi familiarizmu, partidáriu, jere no ezekuta orsamentu tenke ho didi’ak, no responsabilidade atu nune’e hadook an husi problema korrupsaun.

“Atu kombate korrupsaun presiza  kamada sosiál hotu teki hola parte iha prosesu atu hetan informasaun ne’ebé estraordináriu tamba kazu diferensa ho krime sira seluk, nune’e presiza servisu estraordináriu husi KAK no Ministériu Públiku atu prosesa ho di’ak tenke halibur dadus adekuadu hodi apoiu ba akuzasaun Ministériu Públiku nian hodi lori ba iha Tribunál”, hateten Komisáriu.

Enkuantu tuir Akadémiku Armindo Moniz katak, kombate korupsaun ne’e labele KAK mesak maibe presiza ema hotu nia partisipasaun.

“maske iha diskusaun barak kona-ba luta hasoru korrupsaun, laiha kompromisu efetivu ba asaun refere tanba korrupsaun la’ós  aktu konvensiál no to’o ohin loron laiha lei ne’ebé klaru atu asegura nia kastigu. Tanba  kazu korrupsaun iha Timor-Leste tenke trata hanesan krime komún, maibé iha pratika, kriminál sira ladún hetan pena grave. Nune’e KAK labele kombate korrupsaun mesak de’it, tanba, nu’udar instituisaun independente, presiza kolabora ho sosiedade sivíl , Publiku nia partisipasaun ne’e esensiál atu atu halo fiskalizasaun no avalia desizaun públiku sira”, Argumenta Armindo.

Iha tinan 2003 estadus unidus liu husi asembleia jerál estabelese Konvensaun Nasoins Unidas hasoru Korrupsaun(UNCAC) ne’ebé nu’udar tratadu globál hodi kombate korupsaun. Timor-Leste hola parte ba konvensaun refere ne’ebé asina iha tinan 2003.

Maske Timor-Leste asina ona Konvensaun ONU kona ba Kontra Korrupsaun (UNCAC) iha tinan 2003, maibé governu la ratifika to’o iha tinan 2008. Iha Abríl 2009, Timor-Leste aplika Kódigu Penal Lei No.19/2009. ne’ebé fó definisaun ba aktu krime balu ne’ebé iha ligasaun ba korrupsaun.

Jornalista : Joanito Monteiro

 66 Tatal Lee,  1 Views Today