Dili, yokalaumedia.com (03/12/2024) – Timor-Leste selebra dékada rua husi parseria ne’ebé iha impaktu boot ho Fundu Globál (GF) ba Kombate HIV/SIDA, Tuberkuloze, no Malária iha loron-tersa ne’e—pasu boot ida hodi hasoru moras hada’et ne’ebé perigu tebes/ bele hamate ema iha mundu. Dezde tama iha inisiativa iha tinan 2003, Timor-Leste simu ona millaun $108.6 hosi Fundu Globál, ne’ebé uza hodi hametin nia sistema kuidadu saúde nian no salva ema barak nia moris.

Fundo Global, harii iha 2002 atu kombate HIV/SIDA, tuberkuloze, no malária, mobiliza ona rekursu sira iha mundu tomak atu salva moris no hametin sistema saúde sira. Timor-Leste nia parseria hahú ho apoiu fundus millaun $2.87 ba kontrolu malária, hodi marka inísiu viajen ida ne’ebé hafoin ne’e aloka liu millaun $41.7 ba malária, millaun $28 ba HIV, besik millaun $31 ba tuberkuloze, no liu millaun $27 ba Sistema Saúde ne’ebé Reziliénte no Sustentavel (RSSH). Adisionalmente, durante pandemia COVID-19, Fundu Global expanda nia apoiu ho subsídiu millaun $5.5.

 Eventu ida ne’ebé hala’o iha Palásiu Prezidente hodi selebra kolaborasaun ne’e hetan partisipasaun husi Prezidente Timor-Leste, Dr José Ramos-Horta; Dr José Dos Reis Magno, Vise Ministru Fortalesimentu Institusionál; Reprezentante OMS Dr. Arvind Mathur; Sr. Filipe da Costa no Sra. Sabina Fernandes Seac, Prezidente no Vise-Prezidente hosi Mekanizmu Koordenasaun Nasaun nian (Country Coordinating Mechanism-CCM), hamutuk ho embaixadór sira hosi Austrália no reprezentante hosi Embaixada EUA nian.

 “Ha’u apresia tebes prezensa Fundo Global nian iha Timor-Leste. Nia apoia maka’as ba luta hasoru malária, TB & HIV, hodi habelar alkansa ba área rurál sira, inklui pandemia. “Ha’u nia agradesimentu mós ba OMS ba sira nia apoiu tékniku ne’ebé kontinua suporta,” dehan Prezidente Dr. Horta.

aleinde ne’e Xefe Estadu mos husu Ministériu Saúde ho nia parseiru sira atu haree ba nutrisaun hamutuk ho tratamentu tuberkuloze hodi adota aprosimasaun ida ne’ebé hetan tratamentu di’ak liu ba saúde.

Dr. Magno husu ba OMS no Fundo Global atu kontinua sira nia apoiu ba programa salva-moris ne’ebé krítiku to’o moras sira-ne’e la sai ona ameasa ba saúde públika. Nia mós fó hanoin ba audiénsia sira kona-ba kompromisu ne’ebé asina hosi eis-PM Taur Matan Ruak atu halakon moras tuberkuloze iha tinan 2025.

 Dr. Mathur  hateten, “Mate sira ne’ebé relasiona ho TB tun ona 55% dezde 2015, no iha ona deteksaun kazu aas liu hosi kazu 6,171 iha 2023, tanba hadi’a divulgasaun diagnóstiku nian.” Nia hatutan tan katak infesaun HIV foun no mate relasiona ho HIV/SIDA tun ona, reflete esforsu sustentavel atu mantein prevalénsia ho numeru ki’ik.

Kona-ba malária, Dr. Mathur ko’alia kona-ba progresu signifikativu, enkuantu subliña nasaun nia prontidaun atu atinji eliminasaun. Timor-Leste sai ona uma-nain ba misaun eliminasaun rua no dadaun ne’e tau atensaun atu nune’e iha futuru kazu ba moras malaria laiha tan.

Manab Basnet, Portfolio Manager husi Fundu Global, hato’o parabéns ba Timor-Leste ne’ebé halo ona progresu barak hodi salva vida iha tinan 20 nia laran. Nia reafirma kompromisu Fundu Global nian ba kontinua apoiu no  agradese ba parseiru hotu-hotu, inklui OMS, embaixadór no ONG sira, ba sira-nia kontribuisaun ne’ebé folin-laek.

 Eventu ne’e mós aprezenta barraka espozisaun, ne’ebé hatudu progresu no dezenvolvimentu sira ne’ebé halo ona iha kombate moras sira-ne’e. Ministériu Saúde hatudu prosedimentu sira teste raan malária nian uza mikroskópiu sira, hodi oferese ba partisipante sira vizaun prátika ida kona-ba prosesu ne’e. Adisionalmente, modelu susuk jigante sira hatudu hodi ilustra espésie susuk ne’ebé maka prevalente liu iha nasaun.

Sources : Media FG

Revisor : Joanito Rangel

 45 Tatal Lee,  1 Views Today